شب یلدا

شب یلدا و یا شب چله یکی از قدیمی ترین جشن های ایران باستان است که در خانواده های ایرانی گرامی داشته می شود . دلیل گرامی داشتن این شب  طی شدن بلند ترین شب سال ، مصادف با انقلاب زمستانی است و از غروب آفتاب ۳۰ آذر آغاز و تا طلوع آفتاب روز بعد یعنی یک دی ادامه دارد . در این شب معمولا مادر خانواده شامی مفصل آماده می کند و انواع میوه ها و تنقلات به ویژه هندوانه ، انار و آجیل را سرو می کنند . اکثرا در این شب به دیدن بزرگان خانواده می روند و آن ها به شاهنامه خوانی و حافظ خوانی و قصه گویی می پردازند البته فال حافظ پای ثابت شب یلداست . البته قدری رسم و رسوم در شهر های مختلف متفاوت است که در ادامه به آن می پردازیم . گیلار قصد دارد در این مقاله شما را با شب یلدا و تاریخچه ی آن بیشتر آشنا کند با ما همراه باشید.

ریشه شناسی واژه یلدا و یا چله 

یلدا واژه ایی سریانی به معنای زایش و تولد است ، سریانی در زمان های دور زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت ، دانشمند  حکیم بزرگ ابوریحان بیرونی  از این شب با نام میلاد اکبر یاد میکند و علت آن را میلاد خورشید دانسته است ، دقیقا مشخص نیست که واژه یلدا چه زمانی و چگونه وارد زبان فارسی شده است ، شاید علت آن مهاجرت عده ایی از مسیحیان به ایران بوده است  و به علت نزدیکی فرهنگی ،  این واژه به فارسی را پیدا کرده است . واژه شب چله هم مترادف شب یلداست ، چون از فردای شب یلدا  چله ی بزرگ زمستان آغاز می شود و سرما شدت بیشتری دارد و این چله تا ۱۰ بهمن ادامه دارد و بعد از آن چله کوچک زمستان آغاز می شود و تا اول اسفند ادامه دارد  چهار روز پایان چله بزرگ، و چهار روز آغاز چله کوچک را، چهار چهار می‌گویند که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می‌افتد.

پیشینه ی شب یلدا

قدمت شب یلدا هفت هزار ساله است و دلیل آن را ظروف های سفالی پیش از تاریخ می دانند که بر روی آن نقوش حیوانی ماه های ایرانی مانند قوچ و عقرب هستند البته این نقوشِ در کتیبه‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی کمیاب‌اند. اما باستان‌شناسان معتقدند، می‌شود آیین مربوط به شب یلدا را تا هفت هزار سال قبل، ردیابی کرد. اما به صورت رسمی شب یلدا به ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر میگردد ،یلدا در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان وارد شده است .

علت بر پایی جشن در شب یلدا 

داستان های مختلفی برای برپایی جشن در بلند ترین شب سال وجود دارد . باور های کهن براساس اسطوره ها و شناخت رویداد های کیهانی شکل گرفته است . هم اکنون چند روایت را با هم مرور می کنیم .

شب تولد مهر و میترا (خورشید ) و آغاز خلقت

آیین مهر یا میترائیسم در ایران قبل از دین زرتشتی رواج داشت. این آیین برپایه پرستش میترا (مهر) قرار گرفته بود. میترا از ایزدان هند و ایرانی است. او از یک طرف نماینده عشق و محبت است و از طرفی واسطه‌ی بستن پیمان‌هاست. او عهد نگهداشتن و راستگویی را نمایندگی می‌کند. مهر همچنین داورِ میان جنگاوران بوده و دروغگویان و عهد‌شکنان را مجازات می‌کند. نماد این ایزد حلقه‌ است. برخی ادعا می‌کنند، پیشینه حلقه ازدواج به همین اسطوره می‌رسد. خورشید هم نماد ظاهری میترا ست.

پیروزی نور و روشنایی بر تاریکی و ظلمت

انسان ها در طول تاریخ کنجکاو بوده اند و به دنبال چرایی وقایع و رویداد ها می گردند . آن ها بر این باور بودند که شب و روز، و روشنایی و تاریکی، در یک جدال همیشگی به سر می‌برند. روز‌های بلندتر، نشانه پیروزی روشنایی، و روز‌های کوتاه‌تر نشانه‌ غلبه تاریکی بود.به این ترتیب آن‌ها آخرین روز پاییز که بلندترین شب سال است، جشن می‌گرفتند. چرا که فردای آن، روز‌ها کم‌کم طولانی‌تر شده و آفریدگار بر اهریمن نور بر تاریکی پیروز می‌شود.

یلدا و مسیحیت 

مسیحیان که سال نو خود را در یکی از روز های نزدیک یلدا برگزار می کنند برخی از تاریخ‌پژوهان و باستان‌شناسان عقیده دارند که تقویم میلادی با اندک تغییراتی، ادامه میلاد خورشید بوده که بعدها آن را به میلاد مسیح نسبت داده‌اند.

آداب و رسوم شب یلدا

در شب یلدا اکثر خانواده های ایرانی به دیدن بزرگان می روند و آن ها نیز به قصه گویی ، شاهنامه خوانی و حافظ خوانی می پردازند ، البته تفعل زدن به حافظ یکی از پای ثابت های یلداست که بسیار مرسوم است . از جذاب ترین آیین های شب یلدا بخش خوردنی هاست در این شب معمولا مادر خانواده شامی فاخر تدارک میبیند و بعد از آن سفره یلدا را میچینند که شامل آجیل ، میوه که انار و هندوانه پای ثابت آن است و تنقلات می باشد . سفره یلدا بسیار متنوع است و وسایلی که بر  روی آن میگذاریم بسیار بستگی به بودجه و سلیقه ی ما دارد و چه خوب است در این شرایط اقتصادی زیاد سخت نگیریم و درگیر تجملاتی که  ضروری نیست نشویم.

در این چند سال اخیر که سپری کردن وقت در دنیای مجازی بسیار باب شده است یک شب یلدا را کمتر صرف فضای مجازی کنید و از با هم بودن و در کنار یکدیگر بودن لذت ببرید . اگر قصد دارید شب یلدا را با تور سفر کنید گیلار در شب یلدا تور کویر مصر را اجرا دارد و مراسمات ویژه ایی تدارک دیده است . مطمئنا شب یلدا در تور های گروهی با شب نشینی دور آتیش و بازی های گروهی تجربه ویژه و جذابی خواهد بود.