تور ابیانه تا فریزهند

ابیانه یکی از روستاهای خاص و دیدنی نطنز در استان اصفهان است که نه‌تنها بین گردشگران داخلی، بلکه بین گردشگران خارجی نیز طرفدار دارد و اغلب سوژه عکاسی آن‌ها می‌شود. ابیانه از معدود روستاهای ایران است که مردم بومی همچنان پوشش سنتی خود را بر تن می‌کنند و آن را حفظ کرده‌اند. رنگ سرخ ساختمان‌های کهن روستا که در شیب دامنه خاکستری کوه قرار گرفته‌اند، جذابیتی دوچندان به ابیانه بخشیده‌اند. در واقع ترکیب کوچه‌های تودرتو، بناهای تاریخی گوناگون، پنجره‌های هندسی، در‌های منبت‌کاری و... برای هر بیننده‌ای دیدنی و جذاب است.

تور ابیانه تا حوض سلطان
روستای ابیانه یکی از جاهای دیدنی کاشان است که علاوه بر آثار و بناهای تاریخی‌، موقعیت جغرافیای عالی دارد و در منطقه‌ای خوش‌آب‌وهوا قرار گرفته است. به ابیانه در زبان محلی «ویونا» (Viuna) گفته می‌شد که ریشه این کلمه از دو واژه «وی» و «ویانه» به‌معنای بیدستان تشکیل شده است؛ با گذر زمان این اسم به اویانه و بعدها به ابیانه تغییر کرده است.

زندگی مردم بومی از راه کشاورزی، باغداری و دامداری می‌گذرد که با روش سنتی انجام می‌شود. زنان ابیانه نقش موثری در مشارکت با مردها در امور اقتصادی دارند. هفت رشته قنات این روستا برای آبیاری مزارع و باغ‌ها به کار می‌رود که محصولاتی همچون گندم، جو، سیب‏‌زمینی و انواع میوه نظیر سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو دارند. قالی‌بافی نیز یکی دیگر از راه‌های امرار معاش در ابیانه محسوب می‌شود که در سال‌های اخیر رواج یافته و منجر به برپایی حدود ۳۰ کارگاه قالی‌بافی شده است. با این حال گیوه ‌بافی که روزگاری از مشاغل پردرآمد زنان روستا به حساب می‌آمد، امروزه تاحدی از رونق افتاده است.

ارتفاع روستای ابیانه از سطح دریا به ۲,۲۲۲ متر می‌رسد و از همین رو دارای آب‌وهوای سرد و معتدل است؛ ضمن اینکه یکی از بلندترین نقاط مسکونی در ایران به شمار می‌رود. کوهپایه‌هایی در اطراف روستا وجود دارد که همچون سپری طبیعی از آن در برابر عوامل نامساعد محیطی محافظت می‌کنند. وجود چشمه‌سارها و رودخانه‌ای کوچک منجر به گسترش بیشه‌زارها و مزارع شده‌اند و با وجود شرایط اقلیمی کویری، این منطقه از هوای مساعد و خوبی برخوردار است و تابستان‌های نسبتا گرم و زمستان‌های سردی دارد.

بافت روستا، فرم سازه‌ها و نوع مصالح به‌کاررفته در آن‌ها نیز تحت‌تاثیر همین موضوع، باعث شکل‌گیری روستایی پلکانی با بافتی متراکم و بناهای متصل به هم شده است که کوهپایه در شمال، روستا در وسط و مزارع در جنوب و شرق آن قرار گرفته‌اند. سازه‌ها و بازشوها نیز رو به دره و پشت به کوهپایه ساخته شده‌اند. ضمن اینکه معابر اصلی روستای ابیانه در راستای خط تراز زمین قرار دارند و معابر فرعی در راستای شیب زمین طراحی شده‌اند.

تور ابیانه تا حوض سلطان ، ابیانه از سه محله «پل» و «یسمون» به‌عنوان محله‌های بالاده و «هرده» واقع در شرق ده تشکیل می‌شود؛ هرچند ساخت‌وسازهای جدیدی در محله‌های زیارتگاه و پنجه علی واقع در غرب و ورودی غربی روستا نیز انجام شده است.

کوهستانی بودن این منطقه و همین طور فاصله نسبتا زیاد از مراکز پرجمعیت، این مزیت را داشته است که مردم، بسیاری از آداب‌ورسوم سنتی، زبان و لهجه قدیم و لباس‌های رنگارنگ خود را به‌خوبی حفظ کرده‌اند. لباس‌ سنتی مردان ابیانه شامل شلوار گشاد و درازی از پارچه سیاه و برای زنان شامل پیراهن بلندی با پارچه‏‌های گلدار و چارقد سفیدرنگ می‌شود که هنوز هم میان مردم رواج دارد و روی آن‌ تعصب دارند.

ابیانه کجاست؟

روستای ابیانه در دامنه کوه کرکس قرار گرفته است و در ۴۰ کیلومتری شمال غرب نطنز و ۷۰ کیلومتری جنوب کاشان در استان اصفهان، همچون نگینی می‌درخشد. با راه‌‌اندازی اتوبان کاشان-نطنز-اصفهان در سال‌های اخیر، گردشگران به‌راحتی می‌توانند به ابیانه دسترسی داشته باشند.

استفاده از اتوبان خلیج فارس که قم را به اصفهان وصل می‌کند، یکی از بهترین راه‌های دسترسی به ابیانه است. پس از کاشان وارد خروجی ابیانه شوید که با عبور از روستاهای هنجن، یارند، کمجان، برزه و طره، در نهایت به ابیانه می‌رسد.

آدرس: اصفهان، نطنز، روستای ابیانه

همه خانه‏‌های روستا روی دامنه کوه کرکس در شمال رودخانه برزرود ساخته شده‌اند و معماری درخور توجهی دارند؛ چراکه درست مثل خانه‌های پلکانی ماسوله، پشت بام مسطح خانه‏‌های پایینی بدون اینکه هیچ دیواری دور آن‌ها‌ باشد، به‌عنوان حیاط خانه‏‌های بالایی عمل می‌کنند. به همین دلیل این روستا به‌صورت چند طبقه‌ای به نظر می‌رسد. ‏

اتاق خانه‌ها دارای پنجره‌‏های چوبی ارسی است و در اکثر آن‌ها ایوان‌ها و طارمی‌های چوبی پیش‌آمده به چشم می‌خورد که به‌دلیل قرارگیری در کوچه‌های تنگ و باریک، منظره دیدنی و جالبی به وجود آورده‌اند. دیوارهای خشتی ضخیم خانه‌ها مانند یک خازن حرارتی هستند و در طول شبانه‌روز مانع از نوسان زیاد حرارت می‌شوند. از آنجا که بازشوها فقط در یک طرف سازه قرار دارند، اهالی برای تامین نور و تهویه، نورگیر سقفی برای خانه‌های خود تعبیه کرده‌اند.

یکی از جذابیت‌های خانه‌ها، رنگ سرخ نمای خارجی دیوار آن‌ها است که با خاک سرخ متعلق به معدن مجاور روستا پوشیده شده است. خاصیت خاک سرخ در این است که هرچه بیشتر باران بخورد، محکم‌تر می‌شود؛ درست مانند مردم بومی این روستا که در برابر حوادث طبیعی به صبوری کوه و سرسختی صخره بوده‌اند و آن‌چنان به سنت و معماری و یادگاری‌های اجداد خود عشق می‌ورزند که آن‌ها را تاکنون حفظ کرده‌اند.

بافت خانه‌های روستا به‌صورت «حلزونی» است و قدمت آن‌ها به دوره‌های سلجوقی، صفوی و قاجار برمی‌گردد. در اصل کوچه‌های روستا به‌منظور شکستن قدرت باد، به‌صورت باریک و کج‌ومعوج و بدون بن‌بست طراحی شده‌اند و قدم‌زدن در آن‌ها و مست‌شدن در بوی خاک این کوچه‌ها، برای هر گردشگری جذابیت دارد.

خانه‌هایی که متعلق به دوره سلجوقی هستند، حیاط ندارند و ایوانی به ارتفاع پنج متر در ضلع جنوبی آن‌ها به چشم می‌خورد. این خانه‌ها، فضای بازی به‌شکل حیاط مسقف به نام صفه نام دارند که از آن‌ها برای برنامه‌های مختلف از جمله عروسی و عزا استفاده می‌شود؛ علاوه بر این، اتاق خانه‌ها در اطراف صفه ساخته شده‌اند.

برخی خانه‌ها نیز به دوره صفوی تعلق دارند و خانه‌های چهار صفه‌ای در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود. در کنار قرینه‌سازی موجود در این خانه‌ها، تزیینات داخلی متمایزی در آن‌ها به کار رفته است.

با توجه به دامنه ‏شیب‌دار روستا، امکان ساخت فضاهای موردنیاز خانه‌ها وجود نداشته است و در نتیجه خانواده‌ها برای داشتن انبار، در تپه‏‌های یک کیلومتری روستا، فضای غارمانندی برای خود ایجاد کرده‌اند که از بیرون فقط درهای کوتاهی از آن پیدا است. مردم از این محل برای نگهداری دام، آذوقه زمستانی و اشیای غیرضروری استفاده می‌کنند.

تور ابیانه تا حوض سلطان
قدمت روستای تاریخی ابیانه به‌درستی مشخص نیست؛ هرچند قدمت آن را ۱۵۰۰ سال تخمین می‌زنند که از این نظر یکی از کهن‌ترین مناطق مسکونی در حاشیه دشت کویر ایران به حساب می‌آید.

بافت قدیمی روستا در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی قرار گرفت؛ ضمن اینکه آیین نخل‌گردانی، آیین جغجغه‌زنی و گویش ابیانه در سال ۱۳۹۲ در فهرست آثار معنوی ایران به ثبت رسیدند. آثار و بناهای تاریخی روستا مربوط به دوره‌های تاریخی مختلف از ساسانی و سلجوقی تا صفوی و قاجار می‌شود که از آن جمله می‌توان به «آتشکده هارپاک»، کهن‌ترین اثر تاریخی ابیانه اشاره کرد.

شاید جالب باشد بدانید که شاهان صفوی، بسیاری از نزدیکان آن‌ها و همین طور درباریان که برای ییلاق به نطنز می‌رفتند ترجیح می ‏دادند، در ابیانه اقامت کنند.

آتشکده ابیانه

آتشکده ابیانه را می‌توان قدیمی‌ترین اثر تاریخی روستا دانست که نمونه‌ای از معابد زرتشتی محسوب می‌شود و یک تالار کوچک از طبقه تحتانی آن به جا مانده است. به این آتشکده، «هرپک» می‌گویند که در گویش ابیانه «هِره» به معنی زیر و «پَک» به معنی پله می‌شود. با این حال برخی به نام هرپک اعتقادی ندارند و نام صحیح آن را هارپاک می‌دانند که از چهره‌های مهم در تاریخ هخامنشی و ماد بوده است.

طراحی ساختمان آتشکده ابیانه

این آتشکده در زمان هخامنشیان ساخته شد؛ اما اوج معماری آن به دوره ساسانیان در ۱۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد. این سازه سه طبقه به‌شکل چهار طاقی در راسته اصلی روستا ساخته شده است و امکان دیدن آن از هر طرف وجود دارد.

در مرکز آتشکده، آتش روشنی وجود داشت که علاوه بر احترام به آتش، مسیر کاروان‌ها را روشن می‌کرد. برای روشن نگه‌داشتن آتش از زغال‌سنگ استفاده می‌شد که هم‌اکنون نیز در حوالی روستا به‌وفور یافت می‌شود. طبقه‌ای که مخصوص آداب مذهبی بوده است، در سطح کوچه قرار دارد. سرسرای گنبدی‌شکل این سازه به ‌جایگاه آتش و سایر بخش‌های مرتبط با پرستش راه داشته است.

جاهای دیدنی ابیانه
زیارتگاه‌های ابیانه
زیارتگاه‌های متعددی در ابیانه وجود دارد که از نظر تاریخی و مذهبی برای مردم روستا و گردشگران حائز اهمیت هستند.

زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی (ع)

تور ابیانه تا حوض سلطان ، در محله هرده واقع در گوشه شرقی روستا، بقعه‌ای متعلق به شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی (ع) از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) قرار دارد که نسبت به سازه‌های روستا از معماری متمایزی برخوردار است. جذابیت این بارگاه به‌سادگی آن است که با وجود مرمت‌های سال ۱۳۸۶ همچنان اصالت خود را دارد.

در حیاط مرکزی این زیارتگاه، آب‌نمای بزرگی به چشم می‌خورد که آب آن از نهر روستا تامین می‌شود. علاوه بر گنبد هشت ضلعی زیبای این محل که با کاشی‌کاری فیروزه‌ای تزیین شده است، کتیبه‌هایی در رواق حرم وجود دارد که مرمت شده‌اند. روی ضریح این زیارتگاه هیچ نوشته‌ای کار نشده؛ هرچند اشعار و آیاتی به‌همراه تاریخ‌های مرمت بنا در سقف آن حک شده است. منبری قدیمی از جنس چوب در ایوان جنوبی امام‌زاده قرار دارد که به تپه جنوبی روستا مشرف است.

زیارتگاه هینزا
زیارتگاه هینزا یکی دیگر از جاذبه‌های ابیانه است که آن را محل دفن بی بی زبیده خاتون (س)، دختر امام موسی بن جعفر (ع) می‌دانند. این آرامگاه در دل صخره‌های یک دره باریک در جنوب شرق روستا قرار دارد و تورفتگی غارمانندی در این محل به چشم می‌خورد که به بخشی از سازه زیارتگاه تبدیل شده است. به اعتقاد مردم محلی، این بانوی بزرگوار برای فرار از دست کسانی که در تعقیب او بودند، با کمک مردم ابیانه در این اتاقک مخفی می‌شود و در ادامه به روستای هنجن می‌روند؛ جایی که زیارتگاهی منسوب به وی در آنجا قرار دارد. با این اوصاف می‌توان گفت که زیارتگاه هینزا محل دفن حضرت نیست و فقط گذرگاه ایشان بوده است.

مساجد ابیانه
مسجد جامع ابیانه

مسجد جامع ابیانه که به آن مسجد میان‌ده نیز می‌گویند، ‌نسبت به سایر مساجد ابیانه قدمت بیشتری دارد. از دو شبستان مسجد، شبستان قدیمی کف چوبی دارد و از طریق یک در کوتاه به کوچه اصلی وصل می‌شود. محراب چوبی قدیمی مسجد که تاریخ ساخت آن به سال ۴۷۷ هجری قمری می‌رسد، در بخش جنوبی همین شبستان قرار دارد و به‌لطف تزیینات حجاری گل و بته و سوره «یس» با خط کوفی، هر بیننده‌ای را جذب خود می‌کند. شبستان جدید مسجد از سالن بزرگی با نورگیری در سقف محوطه میانی‌اش تشکیل شده است که سرستون‌های آن کنده‌کاری شده‌اند. تزیینات سقف چوبی نیز در نوع خود جالب به نظر می‌رسد و با نقوش منظم هندسی و کتیبه‌هایی از آیات قرآن قاب‌بندی شده است.

منبری از جنس چوب نیز در این مسجد وجود دارد که تاریخ ساخت آن به ۴۶۶ هجری قمری در دوره سلجوقی برمی‌گردد. روی منبر نیز مزین به نقوش گل و بته، کتیبه‌هایی از خط کوفی و گل هشت پر است. تزیینات مسجد به منبر و محراب آن خلاصه نمی‌شود و روی در ورودی آن نیز کنده‌کاری‌هایی از خطوط برجسته و گل و بته وجود دارد.

مسجد پرزله

مسجد پرزله یکی دیگر از بناهای تاریخی ابیانه است که قدمت آن به دوره ایلخانی می‌رسد. این مسجد دو طبقه دارای دو در ورودی است که تاریخ ۷۰۱ هجری قمری روی در ورودی شرقی آن حک شده است و از همین رو کهن‌ترین در روستا به شمار می‌رود. در غربی مسجد قدمتی برابر با زمان شاه اسماعیل صفوی دارد که تاریخ ۱۰۵۸ هجری قمری روی آن دیده می‌شود. یک آب‌انبار و پاشیر در زیر مسجد قرار دارد. شبستان طبقه همکف از طریق دری یک لنگه به راهروی کوچکی وصل می‌شود که این راهرو از یک طرف به کوچه و از طرف دیگر به راه پله طبقه بالا می‌رسد. طبقه دوم مسجد پرزله دارای سالن بزرگی از دوره صفوی است و در اواخر دوره قاجار، ایوان کوچکی به آن اضافه شد.

مسجد یوسمون

مسجد یوسمون که تاریخ ساخت آن به ۷۰۰ سال پیش برمی‌گردد، شامل سازه‌ای دو طبقه می‌شود که علم محله یوسمون در طبقه بالای آن قرار دارد. جالب اینکه در گذشته، خانواده‌های این محله برای حضور در مراسم روضه‌خوانی، جای مخصوص به خود را داشتند که به‌صورت موروثی مشخص می‌شد.

مسجد حاجتگاه
مسجد حاجتگاه با قدمتی برابر با ۴۰۰ سال، در کنار قبرستان قدیمی روستا جای گرفته و در نمای آجری آن، پنجره‌های مشبک هلالی خودنمایی می‌کنند. روی در مسجد تاریخ ۹۵۳ هجری قمری حک شده که مصادف با سلطنت شاه طهماسب اول است. در گذشته از یکی از اتاق‌های طبقه بالای مسجد برای دفن موقت اموات اربابان استفاده می‌شد. تخت‌گاهی در جلوی مسجد قرار دارد که به آن «تخت مزگه» گفته می‌شود و ظاهرا یکی از یاغیان این منطقه به نام ماشاالله خان سردار، آن را ساخته است. اهالی ابیانه علاوه بر عبادت، برای رواشدن حاجات خود نیز به این مسجد مراجعه می‌کنند.

سایر مساجد
آب‌انبار و مسجد پالیزه که به دوره صفوی-پهلوی تعلق دارد، در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این مسجد که در محله یوسمون قرار گرفته است، در حقیقت فقط یک سالن بزرگ دارد که با نصب پرده، بخش مردانه از زنانه جدا شده است.

مسجد پنجه علی از مساجد جدید ابیانه در محله زیارتگاه، مسجد دم دروازه در محله بالا که در گذشته برای نگهداری جسد مرده‌ها تا صبح روز دفن استفاده می‌شد، مسجد چهل انگشت در محله پس خانقاه، مسجد سرچشمه در محله هرده، مسجد سرقنات برقه در محله پایین ده و... از دیگری مساجد روستای تاریخی ابیانه هستند.

خانقاه ها
خانقاه محلی برای زندگی و گردهمایی صوفیان و درویشان بوده است که به‌عنوان محل استراحت شاهان صفوی در تابستان نیز به کار می‌رفت. از خانقاه‌های ابیانه می‌توان به خانقاه واقع در محله «پَس خانقاه» اشاره کرد که در دوره شاه عباس صفوی ساخته شد و شامل بنایی سه طبقه با نمای آجری و سردر طاق ضربی می‌شود که مزین به نقاشی‌های عهد صفوی است.

خانقاه اشرفه نیز جذابیت‌های خاص خود را دارد و تزیینات خوشنویسی روی دیوارهای آن خودنمایی می‌کند.

آب انبارها

در گذشته مردم مناطق کویری از آب‌انبار برای ذخیره آب و تامین نیاز خود استفاده می‌کردند. ابیانه نیز از این امر مستثنا نبود و در حال حاضر چهار آب‌انبار در این روستا وجود دارد که قابل استفاده نیستند. آب‌انبار میان ده در محله میان ده قرار دارد و قدمت آن به ۱۰۰ سال می‌رسد. آب‌انبار پالیزه در محله یوسمون، آب‌انبار پُرزله در محله بالا ده در و پَ باغچه یا پَس باغچه در محله یسمون، از دیگر آثار تاریخی ابیانه هستند.

موزه مردم شناسی

موزه مردم‌شناسی ابیانه در سال ۱۳۸۴ فعالیت خود را آغاز کرد و علاوه بر قرآن‌های خطی و نسخ قدیمی، اشیایی همچون وسایل کشاورزی، ظروف پخت‌وپز، پوشاک سنتی و... را در معرض نمایش گذاشته است. این موزه در ساختمان قدیمی مهدکودک و آزمایشگاه دبیرستان ابیانه قرار دارد و پس از مرمت، برای موزه استفاده شد و هدف از راه‌اندازی آن، معرفی گوشه‌ای از فرهنگ و آداب‌ورسوم مردم ابیانه بود که با ارائه اشیای مورد‌استفاده مردم از روزگاران گذشته تاکنون محقق شد.

قلعه های ابیانه

سه قلعه در ابیانه وجود دارد که در گذشته مردم برای حفظ جان و مال خود در برابر یاغی‌های محلی، از آن‌ها استفاده می‌کردند. قلعه پال هونه یا تخت هامان واقع در جنوب غرب ابیانه، قدمتی نزدیک به ۲۰۰ سال دارد و جالب اینکه سهم افراد در ساخت این قلعه، در سند آن ذکر شده است.

قلعه پاله در محله پل در شمال غرب روستا جای گرفته است.

قلعه هرده در محله هرده در شمال شرق ابیانه واقع شده است. این قلعه دیوارهایی به ضخامت یک متر دارد که ارتفاع آن‌ها به حدود چهار تا پنج متر می‌رسد. مصالح اصلی به‌کاررفته در قلعه هرده، سنگ‌های درشت هستند؛ در حالی که در ساخت سایر قلعه‌ها از خاک رس استفاده شده است.

قبرستان قدیمی روستا
قبرستانی با سنگ قبرهای مثلثی

قبرستان قدیمی ابیانه نیز در نوع خود جالب است؛ به‌خصوص سنگ قبرهای آن که به‌شکل مثلث هستند و مشخصات متوفی روی آن‌ها حک شده است. در این قبرستان برای مشخص‌کردن جنسیت متوفی، از تصویر شانه استفاده کرده‌اند که نشان می‌دهد آن مزار به یک زن تعلق دارد.

حسینیه ها

دو حسینیه قدیمی و یک حسینیه جدید در روستای ابیانه وجود دارد. حسینیه جدید که حاجتگاه نام دارد، در فاصله سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۵ در غرب ابیانه ساخته شد. یکی از حسینیه‌های قدیمی در محله بالا ده قرار دارد که نخل مراسم نخل‌گردانی در آن نگهداری می‌شود. یکی دیگر از حسینیه‌های روستا، حسینیه هِرِده در مجاورت زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی (ع) است که نخل محله پایین در آن قرار دارد.

حمام ها

یک حمام در محله بالا و یک حمام در محله پایین ابیانه قرار دارد که در گذشته مردم از حمام محله خود استفاده می‌کردند. امروزه حمام محله پایین (هرده) خراب شده است و مردم از حمام محله بالا استفاده می‌کنند که هزینه نگهداری و تعمیرات آن از محل هزینه عمومی روستا تامین می‌شود. در گذشته که استفاده از این حمام‌ها رواج داشت، اهالی بومی برای حمام‌رفتن یک تومان هزینه می‌کردند؛ اما غریبه‌ها باید هزینه بیشتری می‌دادند. در آن روزگار زنان محلی یک قرص نان را به‌عنوان هزینه حمام خود به مسئول حمام پرداخت می‌کردند و پسرهای مجرد نیز می‌توانستند تا قبل از ازدواج به‌صورت رایگان به حمام بروند.

آسیاب ها
تور ابیانه تا حوض سلطان
در زبان محلی به آسیاب «آره» گفته می‌شود و در ابیانه سه آسیاب با نام‌های «آره هره»، «آره میون» و «آره داریون» وجود دارند. این آسیاب‌ها در غرب روستا در امتداد رودخانه داریون قرار گرفته‌اند و در گذشته به آسیابان مورداعتماد مردم اجاره داده می‌شدند.

کاروان‌سراها و اشترخانه ها
وجود کاروان‌سرا به‌ویژه در مناطق کویری نظیر ابیانه، امری مرسوم بوده؛ هرچند از دو کاروانسرای ابیانه، چیزی جز ویرانه به جا نمانده و سیل آن‌ها را از بین برده است. یکی از این کاروان‌سراها در غرب روستا و دیگری در نزدیکی محل فعلی بانک قرار دارد. علاوه بر این، آثاری از وجود کاروان‌سراهای کوچک در ابیانه به چشم می‌خورد که آن‌ها نیز به سرنوشت سایر کاروان‌سراهای ابیانه دچار و نابود شده‌اند.

اُشترخانه یا شترخانه‌ نیز در ابیانه کم نبوده است و از آن‌ها برای تردد کاروان‌های شتر و استراحتگاه مسافران استفاده می‌شد. این سازه‌ها دارای ساختمانی بزرگ با سقفی بلند بودند که مالک هریک از آن‌ها، فردی ثروتمند بود؛ با این حال برخی از این افراد متمول، شترخانه‌ها را برای ثواب به رایگان در اختیار کاروان‌ها قرار می‌دادند.

شترخون جعفره یا خانه جعفره یکی از این سازه‌های تاریخی است که یک بنای چهارصفه محسوب می‌شود و دارای اتاق‌های متصل به هم در اطراف فضای مرکزی است.

شترخون شیرازی در محله یوسمون و بالاتر از حمام ده، شترخون مظفره پایین‌تر از مسجد پرزله که مهریه یکی از زنان ابیانه بوده و شترخون تقی میر شاه علی معروف به خانه حقیقی درست روبه‌روی مدرسه ده، از دیگر اشترخانه‌های ابیانه هستند.

چشمه ابیانه
چشمه‌های متعددی در روستای ابیانه وجود دارد که به سرسبزی و مزارع گسترده این منطقه منجر شده‌اند.
تور ابیانه تا حوض سلطان
چشمه رئیسون بالاتر از آسیاب روستا قرار دارد و آب آشامیدنی اهالی را تامین می‌کند. مردم معتقدند از آنجا که این چشمه از پای درخت زرشک جریان می‌یابد، عمر انسان را طولانی‌تر می‌کند.

چشمه دو آبی که در غرب روستا قرار دارد و در تمام طول سال آب دارد، اصلی‌ترین منبع آب ابیانه به شمار می‌رود.

از دیگر چشمه‌های روستای تاریخی ابیانه می‌توان به چشمه یا قنات تاردر، چشمه کرشک، پال همون هره و هینزا اشاره کرد؛ همچنین چشمه‌هایی مثل پی قستان، په کی جا، پاش یووینگا، وشاسیدرا، پاشت لیل و پال هَمُون بالا در جنوب ابیانه وجود دارد که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

تفریح های ابیانه
گشت‌وگذار: قدم‌زدن در کوچه‌پس‌کوچه‌های روستا و تماشای خانه‌های سرخ‌رنگ در دامنه کوه و مردم محلی با لباس‌های سنتی، علت اصلی گردش در این منطقه محسوب می‌شود؛ ضمن اینکه می‌توانید این سوژه‌های ناب عکاسی را برای همیشه ثبت و ضبط کنید. در صورتی که به بلندی‌های اطراف روستا بروید، با چشم‌اندازی خارق‌العاده روبه‌رو خواهید شد. در سفر به ابیانه و برای عکاسی از مردم بومی حتما از آن‌ها اجازه بگیرید! این امکان برای گردشگران فراهم شده است که با اجاره و پوشیدن لباس‌های محلی بتوانند عکسی یادگاری در محیط دیدنی روستا از خود بگیرند.

طبیعت‌گردی: طبیعت زیبای اطراف ابیانه برای طبیعت‌گردی، کوهنوردی سبک، پیک نیک در طبیعت، گردش در حاشیه رودخانه و... مناسب است و می‌تواند در برنامه گردشگران قرار بگیرد.

تورهای گردشگری: این تورها معمولا توسط مردم محلی در ایام پرمسافر، برای گردشگران برگزار می‌شود که شامل طبیعت‌گردی و گشت‌وگذار در روستاهای اطراف می‌شود.

سوغات ابیانه

آنچه که سوغات ابیانه را خاص‌تر می‌کند، فروش آن‌ها در جلوی خانه‌های سرخ‌رنگ روستا با پنجره‌های چوبی است؛ در حالی ‌که تعدادی از اهالی روستا روی پله نشسته‌اند و نظاره‌گر هستند.

لواشک، لبنیات، سیب و گردو و صنایع دستی از سوغاتی‌های ابیانه هستند
یکی از سوغات‌های ابیانه که از طبیعت آن تهیه شده، لواشک است که طرفداران زیادی بین گردشگران دارد. علاوه بر لبنیات، گردو، بادام، سیب و آلو نیز در این روستا به فروش می‌رسد.

از دیگر سوغاتی‌های مهم ابیانه می‌توان به انواع زیورآلات دست‌ساز مثل گردنبند و دستبند اشاره کرد؛ ضمن اینکه قالی، آویزهای تزیینی دیواری و گیوه نیز در میان اجناس به چشم می‌خورد.

ابیانه در پاییز و زمستان ؛ تور ابیانه تا حوض سلطان

ابیانه هر چهار فصلش زیبا است. علاوه بر فصل بهار که شکوفه زیبای درختان رنگ‌وبوی زندگی را به چهره روستا هدیه می‌دهند و تابستان‌های نسبتا معتدل که چنین هوایی در سایر روستاهای کویری کمتر دیده می‌شود، پاییز هزار رنگ را از دست ندهید که مسیر رسیدن به روستا را تماشایی می‌کند و تجربه‌ای دل‌انگیز برایتان رقم خواهد زد. با فرارسیدن زمستان و پوشیده‌شدن سطح معابر و خانه‌های سرخ‌رنگ با دانه‌های چشم‌نواز برف، چنان منظره جالبی خلق می‌شود که هر گردشگری را به حیرت وا می‌دارد.

اقامت در ابیانه
علاوه بر هتل‌هایی که در روستای ابیانه فعالیت می‌کنند، خانه‌های محلی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی متعددی در روستا و اطراف آن وجود دارد که امکان اقامتی به‌یادماندنی را برایتان فراهم می‌کنند. در صورتی که وسایل و تجهیزات کمپینگ همراهتان باشد، می‌توانید محل‌های مناسبی برای کمپینگ نیز در اطراف روستا پیدا کنید.

تور ابیانه تا حوض سلطان

صدای دلنشین آب جویبارها، درختان سرسبز، مناظر دیدنی کشتزارها، ساختمان‌های سرخ‌رنگ چشم‌نواز با بازشوهای چوبی و گره چینی‌های بسیار ظریف، محیطی ایدئال برای بسیاری از گردشگران شهرنشین به حساب می‌آید؛ با این حال اکثر اهالی روستا مهاجرت کرده‌اند و کسانی که هنوز در ابیانه زندگی می‌کنند، پیر و سال‌خورده هستند. ابیانه زیبا، تنها است و مرگ تدریجی خود را نظاره می‌کند.

اگر تاکنون از ابیانه دیدن کرده‌‌اید و با مردم مهمان‌نواز آن معاشرت داشته‌اید، نظر و تجربه خود را در پایین این مقاله از کجارو با مخاطبان ما در میان بگذارید.

--------------------------------
دریاچه‌های نمک یکی از شگفت‌انگیزترین عناصر طبیعت هستند که به‌واسطه تبخیر شدید و رسوبات نمکی فراوان در منابع آبی پدید می‌آیند. کشور ایران به‌واسطه اقلیم خشک و کویری، از تعداد بسیاری از این دریاچه‌ها میزبانی می‌کند که در این میان یکی از جاهای دیدنی قم، دریاچه حوض سلطان است.

یکی از مناطق طبیعی ایران که فاصله کمی تا تهران دارد و به بزرگ‌ترین آینه ایران مشهور شده است، دریاچه نمک حوض سلطان نامیده می‌شود. این دریاچه از جاهای دیدنی قم به شمار می‌رود و در ۴۰ کیلومتری شمال شهر قم، ۸۵ کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه خلیج‌فارس قرار دارد.

مسیر دسترسی به دریاچه حوض سلطان
برای دسترسی به دریاچه نمک حوض سلطان مسیرهای متعددی وجود دارد که دو راه ماشین‌رو معروف‌تر از همه هستند:

مسیر دسترسی اول: در حرکت از سمت قم، بعد از مجتمع مهتاب و عبور از اولین تپه‌ مشرف به دریاچه، درست در کنار تپه دوم، جاده‌ای خاکی به‌سمت پایین دریاچه سرازیر می‌شود که جاده اصلی معدن نمک است (در ۹۵ کیلومتری تهران). یکی از نشانه‌های این خروجی، تابلوی «۹۵ کیلومتر مانده تا تهران» محسوب می‌شود.
مسیر دسترسی دوم: در حرکت از سمت تهران و پس از طی ۷۰ کیلومتر از این شهر، در سمت چپ اتوبان جاده‌ای به‌سمت روستای چشمه شور می‌رود که نشانه آن در اتوبان، تابلوی اطلاعات گردشگری است. برای رسیدن به‌طرف مقابل اتوبان باید از اولین زیرگذر اقدام کنید.
درباره دریاچه حوض سلطان

تور ابیانه تا حوض سلطان که به «دریاچه شاهی» نیز معروف است، با مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در جنوب رشته‌کوه‌ البرز قرار دارد. وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال، متفاوت است؛ بدین ترتیب، سطح آب دریاچه پیوسته نوسان می‌کند. این دریاچه از دو چاله جدا از هم تشکیل شده است. چاله غربی به نام «حوض سلطان» و چاله شرقی به نام «حوض مره» است که به‌وسیله یک آبراهه به هم وصل می‌شوند. در فصول پرآب ابتدا چاله مره پر می‌شود و سپس آب اضافی آن به حوض سلطان راه پیدا می‌کند.

تور ابیانه تا حوض سلطان مانند آینه‌ای بزرگ در قلب ایران‌زمین است. دریاچه حوض سلطان از سطح دریا ۸۲۰ متر ارتفاع دارد که تقریبا در تمام سطح دریاچه یکسان است. رودهای متعددی به دریاچه حوض سلطان وارد می‌شوند که عموما از اراضی شوره‌زار نمکی اطراف عبور می‌کنند. از جمله این رودها می‌توان به «رود شور» و «قره‌چای» اشاره کرد. در ۳۵ کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه می‌رسد. درون دریاچه نیز جاده خاک‌ریزی هست که برای جلوگیری از فرورفتن خودروها در باتلاق و بهره‌برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دریاچه به‌دلیل نمک فراوان، اغلب به نام دریاچه نمک نیز شناخته می‌شود؛ با این حال، دریاچه نمک با وسعت بسیار بیشتر در جنوب شرقی قم واقع‌ شده است. سالانه مقدار زیادی نمک از دریاچه حوض سلطان استخراج می‌شود.

حوض سلطان در سال ۱۸۸۳ میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد. «دریاچه ساوه» نام دیگری است که به حوض سلطان می‌دهند؛ چراکه حوض سلطان بازمانده دریای بزرگ ساوه است.

پوشش گیاهی و جانوری
دریاچه حوض سلطان

گیاهان
زمستان فصل پرآبی حوض السلطان است؛ بنابراین، کفه نمکی این تالاب در فصل پرآبی زیر آب است و حاشیه یا کمربند باتلاقی آن پوشش گیاهی دارد که بیشتر در اضلاع شمالی و شمال غربی این تالاب مشاهده می‌شود. بر اساس مطالعه انجام‌شده، در این منطقه بیش از ۴۰ گونه گیاهی از جمله درمنه بیابانی، اشنان، تاغ زرد و سیاه، سودا و اسفناج وجود دارد.

جانوران
پرندگانی مهاجر و نادر در این تالاب وجود دارند که در حاشیه تالاب زندگی می‌کنند. هوبره، انواع کبوتر و پرندگانی نظیر غاز خاکستری، آنقوت، لک‌لک، انواع عقاب و غیره را می‌توان در زمره پرندگان حوض سلطان جای داد. در منطقه پستاندارانی از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو نیز دیده می‌شوند. در میان خزندگان منطقه حضور مارها و سوسمارها بارز است که در کنترل بیولوژیک آفات نقش دارند.

ریز موجودات
بالغ‌ بر ۲۴۰ گونه با ارزش ریز موجودات هوازی مانند جلبک‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها در تالاب وجود دارد که می‌توانند با توجه به مخزن ژنی خود، شرایط فوق شور را تحمل کنند. وجود انواع دیاتوم‌ها (جلبک‌های تک‌سلولی) به‌عنوان اولین تولیدکنندگان غذا در اکوسیستم‌های آبی در آب‌های شور منطقه حوض سلطان قابل‌تامل است؛ این‌گونه جلبک‌ها در صورت تولید انبوه می‌تواند در تعلیف دام، مورد استفاده قرار گیرد. مطالعات انجام‌شده، حضور پر تعداد و متنوع انواع باکتری‌های نمک‌دوست را در خاک‌های منطقه نشان می‌دهد. برخی از انواع موجود بسیار منحصربه‌فرد هستند و با توجه به خصوصیات ژنتیکی و فیزیولوژیکی، به‌ویژه انتظار حضور آنزیم‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و فرآورده‌های ارزشمند میکروبی در آن‌ها وجود دارد. علاوه بر این، انواع عنکبوت، رتیل، موریانه و مورچه‌های کمیاب در اطراف دریاچه دارای حضور گسترده‌ای هستند.

تفریحات و امکانات دریاچه حوض سلطان
هیچ‌گونه امکانات رفاهی خاصی در محدوده دریاچه حوض سلطان وجود ندارد و بازدیدکنندگان باید تمامی وسایل و تجهیزات موردنظر خود را همراه داشته باشند. بهترین گزینه برای اقامت در سفر به دریاچه حوض سلطان، مراجعه به خانه‌های روستایی چشمه‌شور و صفرآباد یا استفاده از هتل‌های متعدد شهر قم است. کمپینگ و چادر زدن در طبیعت نیز گزینه‌ای مناسب برای طبیعت‌گردان محسوب می‌شود.

گردشگران در سفر به حوض سلطان قادر خواهند بود تا با پای پیاده از میان دریاچه عبور کنند. به‌واسطه عمق‌ کم، رسوبات زیاد و سطح گل‌آلود و باتلاقی، امکان قایقرانی یا حرکت‌ با خودروهای سافاری در این محدوده وجود ندارد. با این همه، دوچرخه‌سواری یکی از بهترین تفریحات این منطقه محسوب می‌شود. بازدید از بزرگ‌ترین آینه طبیعی جهان در دریاچه حوض سلطان امکان‌پذیر است که به خلق تصاویری افسانه‌ای منجر خواهد شد. پرنده‌نگری نیز گزینه‌ای مناسب برای علاقه‌مندان به طبیعت و حیات‌وحش است.

بهترین زمان سفر به دریاچه حوض سلطان
تور ابیانه تا حوض سلطان

بهترین فصل برای بازدید از دریاچه حوض سلطان، اوایل بهار و اواسط پاییز است. در این بازه‌ها، گردشگران از سرمای سوزناک کویر و گرمای طاقت‌فرسای آن در امان خواهند بود و می‌توانند از زیبایی بی‌حدوحصر آن لذت ببرند.

نکات بازدید از دریاچه حوض سلطان

هرگز به‌تنهایی به دریاچه حوض سلطان سفر نکنید.
به‌دلیل نبود عمق مشخص و چاله‌های عمیق در بسیاری نقاط، امکان غرق شدن در دریاچه حوض سلطان وجود دارد.
در محدوده دریاچه حوض سلطان هیچ‌گونه امکانات رفاهی، فروشگاهی و اقامتی وجود ندارد.
برای پیشروی تا قلب دریاچه باید از مسیری گل‌‌آلود عبور کنید؛ بنابراین آثار نمک ماندگار را تا مدت‌ها در کفش و لباستان خواهید داشت. از این رو، از پوشیدن کفش و شلوارهای رسمی بپرهیزید.
برای بازدید از دریاچه حوض سلطان به تجهیزات کامل کویرنوردی احتیاج خواهید داشت.
هنگام بازدید از دریاچه حوض سلطان از عبور و مرور در مسیرهای ناشناخته خودداری کنید.
از آسیب‌رسانی به طبیعت دریاچه حوض سلطان پرهیز کنید و در حفظ زیست‌بوم منحصربه‌فرد آن کوش باشید.
بازدید از دریاچه حوض سلطان رایگان است.

جاهای دیدنی اطراف دریاچه حوض سلطان
کاروانسرای پاسنگان
آدرس: استان قم، شهرستان قم، کیلومتر ۲۰ جاده قدیم قم-کاشان، دهستان جنت‌آباد، روستای زنبورک (مشاهده در نقشه)
یکی از آثار تاریخی به‌جای‌مانده از دوره صفوی در استان قم، کاروانسرای پاسنگان واقع در دهستان جنت‌آباد است. اقامتگاه بوم‌گردی پاسنگان واقع در این کاروان‌سرا، یکی از اقامتگاه‌های اقتصادی استان قم محسوب می‌شود. از جمله سایر کاربری‌های این مجموعه می‌توان به، سفره‌خانه، پایگاه رصد ستارگان و مرکز برگزاری جشن و اعیاد اشاره کرد.

مسجد جمکران
آدرس: استان قم، ۶ کیلومتری شهر قم، روستای جمکران، انتهای بلوار پیامبر اعظم (نمایش روی نقشه)
مسجد جمکران که بیش از هزار سال قدمت دارد، از بخش‌های مختلفی چون مسجد مقام، شبستان‌ها، چندین حسینیه، بازارچه، زائرسرا، دفتر ثبت کرامات، کتاب‌خانه تخصصی و... تشکیل شده است. دستور ساخت این مسجد را که یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان در جهان محسوب می‌شود، به حجت بن الحسن (عج) نسبت داده‌اند. جمکران و در طول سال میزبان مراسم عزاداری و جشن‌های مذهبی متعددی است.